گونه های آکوآریومی مارماهی مورِی

مقدمه :

بیشتر مردم با مارماهیان دریایی و به ویژه مارماهی مورِی (Moray eel) از طریق فیلم هایی که در مورد زندگی ماهیان تهیه شده است آشنا می باشند اما نگهداری از این مار ماهی های آب شور در آکوآریوم خانگی تجربه ای متفاوت است. ناگفته پیداست که نگهداری از چنین ماهیانی – که اندازه ی بزرگی دارند یا رفتارهای آنها ویژه است – برای افراد تازه کار توصیه نمی شود ولی در هر صورت ممکن است افراد ماهری باشند که از به چالش کشیده شدن توسط یک مارماهی لذت ببرند؛ مخصوصا که می توان نمونه هایی از این ماهیان را به بهای کمتر از 50 هزار تومان در بازار کشور یافت نمود. نباید فراموش کنید که برخی مورِی ها آنقدر بزرگ هستند که نمی توان آنها را در منزل نگهداری کرد و فقط برای آکوآریوم های عمومی مناسب می باشند. مثلا بیشترین طول مورِی پلنگی (Gymnothorax favagineus) 300 سانتی متر بوده و طول مورِی غول پیکر (Strophidon sathete) گاهی به 400 سانتی متر نیز می رسد. مارماهی های مورِی از لحاظ سیستماتیک در راسته ی Anguilliformes و خانواده ی Muraenidae که دارای 15 جنس و 200 گونه است طبقه بندی می شوند. بیشتر آنها دریایی بوده ولی برخی به آب های لب شور و حتی شیرین (مانند Gymnothorax tile) نیز عادت کرده اند.



نگهداری در آکوآریوم :

از آنجا که مورِی ها دارای اندازه های گوناگونی هستند می توان آنها را در مخازن با ابعاد گوناگون نگهداری نمود اما آنچه در همه آنها یکسان است این است که آکوآریوم مورد نظر باید توانایی فیلتراسیون مقدار زیادی مواد زائد و دفعیات را داشته باشد. زیرا این مارماهی ها گوشتخوار بوده و ماهیان گوشتخوار در مقایسه با گونه های گیاهخوار به مراتب میزان بیشتری آمونیاک و سایر مواد زائد نیتروژن دار تولید می نمایند. در نتیجه یک فیلتر زیستی کارآمد – یعنی فیلتری که فضای زیادی برای ایجاد کلونی باکتری ها داشته باشد – در کنار کف گیر پروتئین مرغوب باید در لیست تجهیزات شما قرار بگیرد و البته کار این ابزارها در کنار تعویض هفته گانه ی 20 درصد آب آکوآریوم تکمیل می شود. در مورد اندازه ی مخزن باید گفت که ماهیان بزرگ نیاز به فضای بیشتری دارند و در عوض ماهیان کم تحرک به فضای کمتری نیازمندند، و چون هر دو این موارد در مورد مارماهیان مورِی صدق می کند ممکن است در انتخاب مخزن مناسب دچار سردرگمی شوید. به طور خلاصه باید گفت که برای نمونه های کوچک این ماهیان یک آکوآریوم 284 لیتری و برای گونه های بزرگ یک آکوآریوم 480 لیتری می تواند کافی باشد. نکته ی مهم دیگر در نگهداری از مارماهی مورِی این است که این ماهی های باریک و لیز مهارت زیادی در فرار کردن داشته و می توانند از هر فرصتی برای خارج شدن از آکوآریوم استفاده نمایند. برای جلوگیری از فرار آنها بهتر است که آکوآریوم دارای سرپوش بوده و به نحوی آن سرپوش را سنگین و یا ثابت نمود زیرا باز کردن درهای سبک نیز کاری است که این ماهی ها قادر به انجام آن هستند. مورِی ها علاقه ی وافری به پنهان شدن و کمین کردن دارند و اگر نتوانند خود را مخفی نمایند آنوقت دچار استرس شده و هم از غذا خوردن امتناع نموده و هم برای ابتلا به بیماری ها مستعد تر می شوند. بنابراین باید در دکوراسیون خود غارها و سایر مکان های مناسب برای پنهان شدن را پیش بینی کنید. بهتر است که دست کم دو مکان که مارماهی بتواند به طور کامل بدن خود را در آن پنهان کند در مخزن تعبیه نمایید. لوله های PVC با قطر 4 اینچ و سنگ های بزرگ و کوچکِ روی هم قرار گرفته گزینه هایی ایده آل برای این منظور می باشند. دمای 23 تا 28 درجه ی سانتی گراد، پی اچ 8.2 تا 8.3 ، وزن مخصوص حدود 1.022 تا 1.025 از ویژگی های آب مناسب برای مخزن مورِی ها می باشد همچنین قرار دادن میگوهای نظافت چی مانند Lysmata amboinensis می تواند باعث حفظ سلامتی مارماهی شود.



تکثیر مورِی ها در آکوآریوم چندان ساده نیست زیرا اولا یک مارماهی که دارای گنادهای رسیده و آماده ی تولید مثل باشد حتما جثه ای بزرگ دارد و دیگر اینکه مدت زمان لاروی در مارماهی ها بسیار طولانی است. همچنین شناسایی جنس ها – به جز در مورِی روبان آبی – در مارماهی ها دشوار است. مشکلات تکثیر وقتی بدانیم که برخی از آنها دو جنسی یا هِرم آفرودایت بوده و تغییر جنسیت می دهند دوچندان می شود. البته در طبیعت مورِی های بالغ در کنار هم شنا کرده – معمولا یک ماده توسط چند نر تعقیب می شود- و سپس تخمک ها و اسپرم ها در جریان آب رها شده و با هم ترکیب می گردند.



تغذیه مورِی ها :

همانطور که پیش تر به آن اشاره شد مورِی ها ماهیانی گوشتخوار می باشند و در یک بوم سازگان مرجانی آنها را در گروه شکارچیان مخفی شده در شکاف ها (crevice predators) تقسیم بندی می نمایند. اگر چه برخی معتقدند که می توان مورِی ها را به دو دسته ی ماهی خوار (مانند افراد جنس Gymnothorax) و بی مهره خوار (مانند افراد جنس Echidna) تقسیم نمود اما در آکوآریوم از جانوران دریایی گوناگون، چه زنده باشند و چه منجمد؛ می توانید برای تغذیه ی آنها استفاده نمایید. ماهی ها، میگو، خرچنگ های گرد و دراز، انواع صدف ها، نرم تن مرکب، کریل و البته برخی از غذاهای مخصوص ماهیان آکوآریومی آب شور همگی می توانند به عنوان غذای مارماهی ها به حساب آیند. در همین زمینه باید گفت که مورِی ها قادرند تا طعمه های بزرگ را به راحتی ببلعند زیرا نوعی آرواره ی خاص در گلوی آنها ایجاد شده که به آن آرواره ی حلقی (pharyngeal jaws) گفته می شود. این آرواره حلقی دندان دار در زمان شکار طعمه، از حلق به ناحیه ی دهانی رانده می شود تا توسط آن بلع غذا امکان پذیر شود.



به همین علت است که معمولا مورِی ها را در آکوآریوم های تک گونه ای نگهداری می نمایند زیرا این ماهی ها در زمان گرسنگی می توانند به هر نوع ماهی دیگری حمله ور شوند. ذکر این نکته ضروری است که به هیچ عنوان نباید با دست به این ماهی ها غذا داد زیرا اگرچه مورِی ها معمولا ماهی هایی خجالتی و ترسو می باشند اما اگر احساس کنند که مورد تهدید قرار گرفته اند از خود واکنش نشان می دهند. همچنین از آنجا که چشم هایشان کوچک و دیدشان ضعیف است و ردیابی غذا بیشتر توسط سیستم بویایی آنها انجام می شود امکان دارد که به جای غذای خوشمزه، دست شما را به اشتباه گاز بگیرند. گاز مورِی ها دردناک و معمولا با عفونت های ثانویه و گاهی مواد سمی ترشح شده از بدن ماهی همراه است. بنابراین عاقلانه است که تکه های غذا را توسط ابزاری مانند یک سیخ چوبی به آنها تعارف نمایید.

گونه های آکوآریومی :

در ادامه 7 گونه از مورِی ها معرفی شده اند. ملاک انتخاب آنها سهولت نگهداری و مناسب بودنشان برای آکوآریوم های خانگی می باشد به همین دلیل است که مثلا یکی از زیباترین مارماهی ها با نام مورِی روبانی ( Rhinomuraena quaesita) در میان آنها نیست زیرا نگهداری آن در اسارت بسیار دشوار بوده و 99% آنها یک ماه بیشتر در آکوآریوم دوام نمی آورند.

مورِی دانه برفی (snowflake Moray) :

اگر هوس نگهداری از مورِی ها به سرتان زده مارماهی دانه برفی برای شروع بهترین انتخاب است. این ماهی با نام علمی Echidna nebulosaشناخته می شود و زیبایی، اندازه ی نسبتا کوچک (100 سانتی متر)، مقاوم بودن و سازگاریش باعث شده که به رایج ترین مورِی موجود در بازار جهانی تبدیل شود. حتی می توان چند عدد از آنها را به راحتی در یک آکوآریوم نگهداری نمود. از آنجا که این مارماهی علاقه ی زیادی به خوردن سخت پوستان دارد باید از نگهداری خرچنگ ها و میگوهای زینتی و لابسترها پرهیز نمود.



مورِی گورخری ( zebra Moray ) :

نام علمی آن Gymnomuraena zebra است. با توجه به بزرگترین اندازه ی آن ( 150 سانتی متر) و سرعت رشد زیادش باید آن را در یک مخزن بزرگ نگهداری نمود. سازگاریش در آکوآریوم و همچنین با ماهیان دیگر و رنگ بندی گورخری بسیار زیبایش باعث شده تا طرفداران فراوانی داشته باشد. از آنجا که زبرا مورِی گونه ای خجالتی است و بیشتر زمان ها پنهان می شود باید غارهای مناسبی در مخزنش تعبیه نمایید.



مورِی مشبک ( chain-link Moray) :

نام علمی آن Echidna catenata بوده و دارای ترکیب زیبایی از قهوه ای و سیاه در زمینه ی سفید است. شرایط نگهداریش مانند مورِی گورخری است و معمولا به ماهیان دیگر حمله نمیکند اما نگهداری سخت پوستان در کنار آن توصیه نمی شود. توجه نمایید که این گونه یکی از بزرگ ترین گونه های آکوآریومی بوده ( بیشترین طول حدود 160 سانتی متر) و در نتیجه مخزن بزرگی را طلب می کند.





مورِی طلایی ( golden Moray) :

نام علمی این مارماهی که با نام مارماهی دم طلایی نیز شناخته می شود Gymnothorax miliaris است. چون اندازه اش در حدود 70 سانتی متر است برای نگهداری در آکوآریوم های آب شور خانگی مناسب است. دارای رنگهای متنوعی است که از زرد روشن تا قهوه ای با جلای طلایی را شامل می شود. چون ممکن است که سایر ماهیان کوچک و سخت پوستان را شکار نماید بهتر است که در مورد انتخاب هم مخزنی هایش دقت نمود. افراد تازه کار به راحتی میتوانند از این ماهی نگهداری نمایند.

مورِی اژدهایی ( dragon Moray) :

نام علمی این مارماهی زیبا و کمیاب Enchelycore pardalis است. طول مورِی دراگون به 90 سانتی متر می رسد . رنگ آمیزی زیبای متشکل از خال های زرد، قهوه ای، سرخ، نارنجی و سفید و منافذ بینی قرمز و سفیدش که مانند شعله ای در زیر آب به چشم می آید به همراه دندان های تیز و خنجر مانند این ماهی باعث شباهت هرچه بیشتر آن با اژدها می شود. توجه نمایید که این مارماهی گران قیمت علاقه زیادی به خوردن سایر ماهیان دارد.



مورِی کندویی ( honeycomb Moray) :



مارماهی کندویی یا مورِی شاخدار دارای رنگ های متنوعی است و سخت پوستان را شکار خواهد نمود اما معمولا برای ماهیان مزاحمت کمتری ایجاد می کند مگر اینکه آن ماهی ها کوچک بوده و یا سرعت شنای کندی داشته باشند. نام علمی آن Muraena melanotis و بیشترین اندازه اش 100 سانتی متر است.

مورِی کوتوله ( dwarf Moray) :



Gymnothorax melatremus که گاهی به نام مارماهی طلایی کوتوله نیز خوانده می شود دارای یک ویژگی منحصر به فرد است و آن اینکه بزرگ ترین طول آن تنها 26 سانتی متر است و حتی گفته می شود که برای نگهداری آن یک آکوآریوم 100 لیتری کافی است. شاید همین ویژگی ها سبب شده که این مارماهی زرد رنگ با چشمان آبی روشن بسیار کمیاب و البته گران قیمت باشد. قیمت آن با توجه به رنگ آمیزی و اندازه ی ماهی متفاوت است ولی به طور متوسط برای خرید آن باید 400 دلار پرداخت نمود و البته این مبلغی است که می توان با آن 10 عدد مورِی دانه برفی خرید !



مورِی های ایران :

راستش را بخواهید هنوز به درستی نمی دانیم چه مارماهیانی در خلیج فارس و دریای عمان زندگی می کنند. یک علت آن این است که در پروژه های شناسایی گونه ها تاکید بر ماهیان خوراکی بوده است و نه بررسی زی گونگی یا تنوع زیستی، که البته نشانه کم لطفی است! با این وجود یک گونه ی زیبا از مارماهیان مورِی با نام علمی Gymnothorax kidako یا مارماهی کیداکو یا قهوه ای از جزایر کیش، فارور، ابوموسی و خارک گزارش شده (Hosseinzadeh Sahafi, 2000) و عکس زیبای آن را می توان در پشت جلد کتاب ماهیان زینتی خلیج فارس مشاهده نمود. اما برخی نویسندگان معتقداند که دست کم چهارگونه ی مورِی دانه برفی، مورِی فانتوم، مورِی مواج و مورِی گورخری در خلیج فارس وجود دارند (عمادی، 1386 و Carpenter et al,1995). گونه ی دیگری نیز با نام Gymnothorax pseudoherrei توسط Bohlke (2000) از این منطقه گزارش شده که اگرچه اندازه ی کوچکی در حدود 30 سانتی متر دارد اما ارزش زینتی آن مشخص نیست. البته آقای دکتر حسین زاده صحافی بیان کرده است که بررسی های اخیر نشان داده گونه های دیگری از این جنس در منطقه هر مزگان وجود دارد (تماس شخصی) اما در هر صورت هنوز به درستی معلوم نیست که آیا این گونه های جدید از مورِی های مرجانی (reef associated) هستند و یا نه. با توجه به آنچه گفته شد چندان عجیب نیست اگر در آینده دریابیم که بیشتر مورِی هایی که در این نوشته به آنها اشاره شد در مناطق مرجانی کشور خودمان نیز وجود داشته اند !

منابع :

حسین زاده صحافی، ه. و ع. کمالی. 1382. ماهی های زینتی خلیج فارس. موسسه تحقیقات شیلات ایران. 105 ص

عمادی، ح. 1386. آکوآریوم ماهی های آب های شور. انتشارات علمی آبزیان. 263 ص.

منبع

رسولی جان
عکسی نداری ازشون؟ من چندی هست زیاد مار ماهی در آکواریوم فروشی ها و در آکواریومهای آب شیرین دیدم.

نه عکسی ندارم. اگر شما دارین بزارین